| |||||
| Volkslied: Tú alfagra land mítt (Faroëes vir: "U, my skoonste land") | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Tórshavn | ||||
| Grootste stad | Tórshavn | ||||
| Amptelike tale | Faroëes en Deens[1] | ||||
| Regering | Parlementêre demokrasie binne ’n grondwetlike monargie Margrethe II Dan M. Knudsen Aksel V. Johannesen | ||||
| Onafhanklikheid | in die Koninkryk van Denemarke ca. 1035 14 Januarie 1814 1 April 1948 29 Julie 2005[2] | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) | 1 399 km2 (180ste) 540 myl2 0,5 | ||||
| Bevolking - 2013-skatting - 2011-sensus - Digtheid | 49 709[3] (206de) 48 351[4] 35,5 / km2 91 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita | 2008-skatting
$1,642 miljard
$33 700 | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita | 2008-skatting
$2,45 miljard
$50 300 | ||||
| MOI (2008) | 0,950[5][c] (-) – baie hoog | ||||
| Geldeenheid | Kroon[d] (DKK) | ||||
| Tydsone - Somertyd | WET (UTC±0) WEST (UTC+1) | ||||
| Internet-TLD | .fo | ||||
| Skakelkode | +298 | ||||
| a. ^ Deense monargie het die Faroëreilande bereik in 1380 met die bewind van Olaf IV in Noorweë.
b. ^ Die Faroëreilande, Groenland en Ysland was formele Noorweegse besittings tot 1814 ten spyte van 400 jaar van Deense monargie vooraf.
d. ^ Die geldeenheid, gedruk met Faroëse motiewe, word uitgereik as gelyk met die Deense kroon, inkorporeer dieselfde sekuriteitseienskappe en gebruik dieselfde groottes en standaarde as Deense munte en banknote. Faroëse krónur (enkelvoud króna) gebruik die Deense ISO 4217 kode "DKK".c. ^ Inligting vir Denemarke insluitend die Faroëreilande en Groenland. | |||||
Die Faroëreilande (Faroëes: Føroyar; Deens: Færøerne) is ’n Wes-Europese eilandnasie en argipel. Dit is onder die soewereiniteit van die koninkryk van Denemarke en lê tussen die Noorse See en die Noord-Atlantiese Oseaan.
Die totale landoppervlakte is ongeveer 1 400 km² in 'n seegebied van 2740 km², met ’n bevolking van 49 709 (in 2013) van wie ’n groot deel in die hoofstad Tórshavn bly. Sowat 90 persent van die bevolking is lede van die Evangelies-Lutherse kerk. Die plaaslike Noord-Germaanse dialekte, verwant aan Yslands, vorm saam ’n aparte taal, gestandaardiseer as Faroëes.
Die Faroëreilande is sedert 1948 ’n selfregerende land binne die Deense koninkryk. Oor die loop van jare het die Faroërs beheer begin neem oor binnelandse sake. Gebiede, wat nog onder Deense verantwoordelikheid is, sluit militêre verdediging, polisie, justisie, geldeenheid en buitelandse sake in. Die Faroëreilande het ook verteenwoordigers in die Nordiese Raad as lede van die Deense afvaardiging.
Die Faroëreilande is met Denemarke en Noorweë geassosieer en deur hulle belas tot 1814, toe Noorweë onder die koningskap van Swede gekom het. Skandinawië was in politieke beroering na die Sesde Koalisieoorlog van die Napoleontiese Oorloë, toe die Verdrag van Kiel, wat in 1814 onderteken is, die beheer van die Faroëreilande, Ysland en Groenland aan Denemarke bemaak het. Die Deense handelsmonopolie het in 1856 geëindig.
Die naam Faroër beteken ‘skape-eilande’ en is afkomstig van Oudnoors Fǽreyjar (øer is Deens vir ‘eilande’, dus is die naam Faroëreiland eintlik ’n pleonasme).
Inhoud
Geografie[wysig | wysig bron]
.jpg)
Die Faroër-eilandgroep bestaan uit 18 groot eilande wat dig by mekaar geleë is en net deur see-engtes en fjorde van mekaar geskei word. Die eilande is ongeveer 655 km weg van die kus van Noord-Europa, tussen die Noorse See en die Noord-Atlantiese Oseaan, ongeveer halfpad tussen Ysland en Noorweë asook Skotland geleë. Die naaste bure is die Skotse Shetland-eilande sowat 300 kilometer suid-oos van die Faroëreilande. Die koördinate is 62°00′N 06°47′W.
Die oppervlak is 1 399 vierkante kilometer en daar is geen groot mere of riviere nie. Daar is 1 117 km se kuslyn. Die enigste ander noemenswaardige onbewoonde eiland is Lítla Dímun. Die eilande is ruig en rotserig met ’n paar lae pieke; die kus is hoofsaaklik rotse. Die hoogste punt is Slættaratindur, 882 m bo seespieël.
Die Faroëreilande word gedomineer deur toleiitiese basaltlawa wat deel was van die groot Thuleaanse Plato gedurende die Paleogeen-tydperk.[6]
Die eilande[wysig | wysig bron]
Die sewentien bewoonde eilande van die Faroëreilande is:
Streymoy — Eysturoy — Vágar — Mykines — Suðuroy — Stóra Dímun — Skúvoy — Sandoy — Hestur — Koltur — Nólsoy — Borðoy — Kalsoy — Kunoy — Viðoy — Svínoy — Fugloy.
Die agtiende, onbewoonde eiland is Lítla Dímun. Daar is ook ’n groot aantal kleiner onbewoonde eilandjies en skere. Sommige van die groter eilande word deur dyke met mekaar verbind, terwyl ander oor veerbootlyne beskik.
Die hoofstad van die eilande, Tórshavn, is geleë op die grootste eiland, Streymoy. Die eiland is met ’n damwal verbind met die op een na grootste eiland, Eysturoy. Vanaf Borðoy loop ’n damwal na sowel Viðoy as Kunoy. Hierdie drie eilande vorm saam met Kalsoy, Svínoy en Fugloy die Noordeilande. Die nasionale lughawe van die Faeroër is op Vágar geleë, sodat lugpassasiers wat na Tórshavn wil gaan ook ’n veerbootrit moet onderneem.
Die mees westelike eiland Mykines is beroemd vir sy papegaaiduikerbevolking. Die hele archipel het origens ’n ryk voëllewe: die styl, rotsagtige kus maak die neste onbereikbaar vir vyande.
Afstande na naaste lande en eilande[wysig | wysig bron]
- Noord-Rona, Skotland (onbewoon): 260 km
- Shetland (Foula) (Skotland): 285 km
- Orkney (Westray) (Skotland): 300 km
- Skotse vasteland: 320 km
- Ysland: 450 km
- Ierland: 670 km
- Denemarke: 990 km
’n Volle sonsverduistering was op 20 Maart 2015 vanaf die Faroëreilande sigbaar gewees.[7]
Klimaat[wysig | wysig bron]
Volgens die klimaatklassifikasie van Köppen het die Faroëreilande 'n subarktiese seeklimaat (Cfc). Die algehele karakter van die eilandse se klimaat word beïnvloed deur die sterk verwarmende invloed van die Atlantiese Oseaan wat die Noord-Atlantiese Stroom voortbring. Dit, tesame met die afgesonderdheid van enige bron van warm lugstrome, verseker dat winters middelmatig is (met 'n gemiddelde temperatuur van tussen 3,0 en 4,0 °C) terwyl somers koel is (gemiddelde temperatuur tussen 9,5 en 10,5 °C).
Die eilande is winderig, wolkerig en koel regdeur die jaar met meer as 260 jaarlikse reëndae. Die eilande lê in die pad van depressies wat noordoos beweeg en dit beteken dat sterk winde en swaar reën enige tyd van die jaar verwag kan word. Sonnige dae is skaars en bewolkte dae is algemeen. Die eilande is op 5 September 1966 deur die Orkaan Faith getref met volgehoue winde van meer as 160 km/h en die storm was eers daarna nie meer ’n tropiese stelsel nie.[8]
Die registrasie van weerkundige gegewens op die Faroëreilande het in 1867 begin.[9]
Flora[wysig | wysig bron]
Die natuurlike plantegroei van die Faroëreilande word gedomineer deur Arkties-Alpse plante, wilde blomme, grasse, mos en korsmos. Die meeste van die laaggeleë area is grasvelde met ’n bietjie heide en word gedomineer deur struike (hoofsaaklik Calluna vulgaris). Onder die kruidagtige flora wat in die Faroëreilande voorkom is die kosmopolitiese Kaaljonker (Cirsium palustre).[10]
Ondergrondse steenkoollae onder die jongste basaltlae op Suðuroy dui daarop dat die eiland vroeër bebos was. Tans is die Faroëreilande, net soos die eilande van Skotland, 'n boomlose gebied, met uitsondering van Tórshavn se stadspark en enkele tuine. Weens die gebrek aan bome is hout 'n gewilde invoerproduk. Vroeër is turf as brandstof gebruik omdat dryfhout skaars was en vir die bou van huise en bote benodig is.
’n Paar klein plantasies met plante wat in soortgelyke klimate soos Tierra del Fuego in Suid-Amerika en Alaska versamel is, gedy op die eilande.
Fauna[wysig | wysig bron]
Voëls[wysig | wysig bron]
Die voëlfauna van die Faroëreilande word gedomineer deur seevoëls en voëls is getrokke tot oop land soos struikagtige gebiede, waarskynlik weens die gebrek aan bosagtige en ander geskikte habitatte. Baie spesies het spesifieke Faroëse subspesies ontwikkel: eider, Europese spreeu, winterkoninkie, duikhoender en swartduikhoender.[11] Die witbontraaf was endemies aan die Faroëreilande, maar is nou uitgesterf.
Soogdiere[wysig | wysig bron]
Slegs ’n paar wilde dierspesies word vandag in die Faroëreilande gevind en is almal deur die mens daarheen gebring. Veral drie spesies gedy vandag op die eilande: die sneeuhaas (Lepus timidus), die bruin rot (Rattus norvegicus) en die huismuis (Mus domesticus). Buiten hierdie was daar ook eens ’n plaaslike inheemse skaapras genaamd Faroërs (afgebeeld op die wapenskild), en tot die middel van die 19de eeu het verskeie wilde skape op Lítla Dímun oorleef.[12]
Grys seehonde (Halichoerus grypus) is algemeen rondom die kuslyn. Die waters om die Faroëreilande is die habitat van verskeie walvisagtige spesies. Die bekendste is die langvinloodswalvis (Globicephala melaena) wat steeds jaarliks gejag word deur die eilandbewoners in ooreenstemming met ’n lang plaaslike tradisie.[13] Skaars moordvisse (Orcinus orca) word ook soms gesien in die Faroëse fjords.
Huisdiere[wysig | wysig bron]
Die huisdiere van die Faroëreilande is ’n gevolg van 1 200 jaar se geïsoleerde teling. Die gevolg is dat baie van die eilande se mak diere nêrens anders ter wêreld gekry word nie. Faroëse huishoudelike dierrasse sluit in Faroërponie, Faroërbees, Faroërskaap, Faroërgans en Faroëreend.
Natuurgeskiedenis en biologie[wysig | wysig bron]
Danksy befondsing deur NAVO, die Britse Museum (afdeling vir natuurgeskiedenis) en die Carlsberg-stigting is Faroëse see-alge tydens ’n opname versamel. Hulle word tans in die Ulstermuseum bewaar (katalogusnommers: F3195-F3307). Dit is een van tien exsiccatae-stelle.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Gaeliese heremiete en monnike van ’n Iro-Skotse sending het in die 6de eeu op die Faroëreilande gevestig en die vroeë Ierse taal na die argipel gebring. Sint Brandaan, ’n Ierse monastieke heilige wat van ongeveer 484–578 geleef het, het die Faroëreliande op twee of drie geleenthede (tussen 512–530) besoek. Hy het twee van die eilande Skaapeiland en Paradyseiland van Voëls genoem.
Later (omstreeks 850) het Noorweërs hulle op die eilande gevestig en die Oudnoorse taal ingebring wat ontwikkel het tot die moderne Faroëse taal wat vandag daar gepraat word. Volgens die Yslandiese Sagas soos die Færeyjarsaga is een van die bekendste mense in die antieke Faroëreilande Tróndur í Gøtu wat afstam van sommige van die Skandinawiese krygsowerstes wat hulle in Dublin, Ierland gevestig het. Tróndur het die slag teen Sigmund Brestursson, die Noorse monarg, en die Noorse kerk gelei.
.jpg)
Hierdie setlaars kom nie direk van Skandinawië af nie, maar eerder van Noorse gemeenskappe wat in en om die Ierse See, Noordelike Eilande en Buite-Hebride van Skotland, insluitend die Shetland- en Orkney-eilande en Noors-Gaeliese gebiede. Die ou Gaeliese naam vir die Faroëreilande, Na Scigirí beteken die Skeggjar en verwys waarskynlik na die Eyja-Skeggjar (Eilandbaarde), ’n bynaam wat aan die eilandbewoners gegee is. Die bogenoemde teorieë is spekulatief en word deur geen argeologiese getuienis gegrond nie. Die immigrasie van Noorse Wikings is egter goed gedokumenteer.[14] Volgens die Faroëse Regering stam die Nordiese taal en kultuur dus af van die Noorweërs of Noormanne wat hulle op die Faroëreilande gevestig het.[15]
Volgens die Færeyingasaga het emigrante wat nie die monargie van Harald Veelhaar aanvaar het nie, Noorweë verlaat. Hierdie mense het hulle teen die einde van die 9de eeu op die Faroëreilande gevestig. Vroeg in die 11de eeu het Sigmundur Brestirson — wie se stam gefloreer het in die suidelike eilande maar byna uitgewis is deur indringers van die noordelike eilande — na Noorweë ontsnap. Hy is teruggestuur om besit oor te neem van die eilande namens Olaf Tryggcason, koning van Noorweë. Sigmundur het Christenskap na die eilande gebring en, hoewel hy later vermoor is, Noorse belasting is gehandhaaf. Noorweë het tot 1380 beheer oor die Faroëreilande gehad toe die land met Denemarke in die Kalmarunie getree het, wat Deense beheer oor die geleidelik tot gevolg gehad het. Die Hervorming het die Faroëreilande in 1538 bereik. Toe die unie tussen Denemarke en Noorweë ontbind is as gevolg van die Verdrag van Kiel in 1814, het Denemarke in besit van die eilande gebly.
Die handelsmonopolie in die Faroëreilande is in 1856 afgeskaf waarna die area in ’n moderne vissernasie ontwikkel het met sy eie vloot. Die nasionale ontwaking sedert 1888 is aanvanklik gebaseer op ’n stryd om die Faroëse taal te laat behoue bly en was dus kultuurgeoriënteerd, maar na 1906 het dit polities geword met die stigting van politieke partye op die eilande.
Op 12 April 1940 is die Faroëreilande deur Britse troepe beset. Dit is gekom na aanleiding van die inval van Denemarke deur Nazi-Duitsland en was veronderstel om Britse beheer oor die Noordelike Atlantiese Oseaan te verseker. In 1942-1942 het die Britse Royal Engineers die enigste lughawe van die eilande, Vágar-lughawe gebou. Na afloop van die oorlog is beheer aan Denemarke teruggegee maar in 1948 is tuisregering toegestaan met ’n hoë mate van plaaslike outonomiteit. In 1973 het die Faroëreilande geweier om saam met Denemarke by die Europese Ekonomiese Gemeenskap (tans die Europese Unie in te skakel. Die eilande het aansienlik moeilike ekonomiese tye ervaar na die ineenstorting van die visserybedryf in die vroeë 1990’s maar het sedertdien pogings aangewend om die ekonomie te diversifiseer. Ondersteuning vir onafhanklikheid het toegeneem en dit is ook die uiteindelike mikpunt van die Republikeinse Party.
Politiek en administrasie[wysig | wysig bron]
Die Faroëse regering het uitvoerende magte in plaaslike regeringsake. Die hoof van die regering word die Løgmaður (letterlik ‘wetspersoon’) of eerste minister genoem. Enige ander lid van die kabinet is ’n landsstýrismaður (‘nasionale komiteeman’) of minister. Deesdae word verkiesings gehou in die munisipaliteite, op nasionale vlak vir die Løgting (‘wetsvergadering’) en vir die Deense Folketing. Vir die Løgting-verkiesings is daar sewe kiesafdelings wat elk bestaan uit ’n sýsla terwyl Streymoy verdeel is in ’n noordelike en suidelike deel (Tórshavn-gebied).
Die Faroëreilande en Denemarke[wysig | wysig bron]
Die Faroëreilande is sedert 1388 onder Deense beheer. Die Verdrag van Kiel van 1814 het die Deens-Noorweegse unie ontbind en Noorweë het onder beheer van die Koning van Swede geval terwyl die Faroëreilande, Ysland en Groenland Deense besittings gebly het. Die Løgting is in 1816 afgeskaf en die Faroëreilande sou geregeer word as ’n gewone Deense provinsie met die Amtmand as die hoof van die regering. In 1851 is die Løgting heringestel maar het hoofsaaklik ’n adviseurende rol gespeel tot 1948.
Aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog was dele van die bevolking ten gunste van onafhanklikheid van Denemarke en op 14 September 1946 is ’n onafhanklikheidsreferendum gehou oor die vraag van afskeiding. Dit was ’n raadplegende referendum: die parlement was onder geen verpligting om gehoor te gee aan die stemming nie. Dit was die eerste keer dat die Faroërs gevra is of hulle onafhanklikheid wou hê en of hulle wou voortgaan onder die Deense koninkryk. Die uitslag was ’n klein oorwinning ten gunste van afskeiding maar die koalisie in die parlement kon nie ooreenstemming bereik oor hoe die uitslag geïnterpreteer moet word nie; en as gevolg van hierdie onoplosbare verskille het die koalisie ontbind. ’n Parlementêre verkiesing is ’n paar maande later gehou waarin steun vir die partye wat onder Denemarke wou bly toegeneem het. Dit het gelei tot ’n koalisie van hierdie partye. Gebaseer hierop kon hulle afskeiding verwerp. ’n Skikking is egter bereik en die Folketing het ’n wet vir tuisregering goedgekeur wat in 1948 in werking getree het. Die Faroëreilande se status as ’n Deense provinsie is daardeur tot ’n einde gebring; die Faroëreilande is ’n hoë graad van selfregering verleen ondersteun deur ’n subsidie van Denemarke om te vergoed vir uitgawes wat die eilande namens Denemarke moes aangaan.
Op die oomblik is die eilandbewoners ongeveer gelyk verdeel tussen diegene wat pro onafhanklikheid is en diegene wat wil voortgaan as deel van die Deense koninkryk. Binne albei kampe is daar ’n hoeveelheid verskillende opinies. Van diegene wat ten gunste van onafhanklikheid is, is sommige ten gunste van ’n onmiddellike verklaring van eensydige onafhanklikheid. Ander sien dit as iets wat oor tyd verkry sal word met volle toestemming van die Deense regering en die Deense volk. In die kamp van die unioniste is daar ook baie wat ’ geleidelike toename in outonomiteit voorsien terwyl sterk bande met Denemarke steeds gehandaaf word.
In 2011 is ’n nuwe Faroëse konsepgrondwet opgestel. Die konsepgrondwet is egter deur die voormalige Deense Eerste Minister, Lars Løkke Rasmussen, as onverenigbaar met die Deense grondwet beskryf. Indien die Faroëse politieke partye daarmee sou wil voortgaan, moet hulle volgens hom hul onafhanklikheid verklaar.[16]
Die Faroëreilande en die Europese Unie[wysig | wysig bron]
Soos duidelik gestel in albei Roomse Verdrae, is die Faroëreilande nie deel van die Europese Unie nie. ’n Protokol in die verdrag van die toetreding van Denemarke tot die Europese Gemeenskappe stipuleer dat Deense burgers wat in die Faroëreilande woon, nie as Deense burgers beskou kan word binne die betekenis van die verdrae nie. Daarom is Deense mense wat in die Faroëreilande woon nie burgers van die Europese Unie nie (hoewel ander EU-burgers wat daar woon steeds EU-burgers is). Die Faroëreilande maak ook nie deel uit van die Schengen vryebewegingsooreenkoms nie, maar daar is geen grensbeheer wanneer tussen die Faroëreilande en enige van die Schengenlande gereis word nie. (Die Faroëreilande is sedert 1966 deel van die Nordiese Paspoortunie en sedert 2001 is daar geen grensbeheer tussen die Nordiese lande en die res van die Schengen-area nie, as deel van die Schengen-ooreenkoms.)[17]
Provinsies en munisipaliteite[wysig | wysig bron]
Op administratiewe vlak is die eilande verdeel in 30 munisipaliteite (kommunur) waarbinne daar ongeveer 120 nedersettings is.
Daar is tradisioneel ook die ses syssels (sýslur): Norðoyar, Eysturoy, Streymoy, Vágar, Sandoy en Suðuroy). Deesdae verwys syssel tegnies na “polisiedistrik” maar die term word steeds algemeen gebruik om ’n geografiese streek aan te dui. In vroeër tye het elke syssel sy eie vergadering (ting), die sg. somervergadering (várting) gehad.
Ekonomie[wysig | wysig bron]
.JPG)
Ekonomiese onsekerheid veroorsaak deur die ineenstorting van die Faroëse visbedryf in die vroeë 1990’s het gelei tot tussen 10 en 15% werkloosheid in die middel 1990’s.[18] Werkloosheid het teen die einde van die 1990’s afgeneem na ongeveer 8% in 1998.[18] Teen Junie 2008 het werkloosheid afgeneem tot 1,1%, maar weer gestyg tot 'n gemiddeld van 6,8% in 2011.[18] Nietemin bly die ekonomie weens die byna totale afhanklikheid van die visbedryf en visboerdery kwesbaar. Ru-olie wat naby die Faroëse area gevind is, bied hoop vir neerslae in die onmiddellike omgewing wat ’n basis kan bied vir volgehoue ekonomiese welvaart.[19]
11,7% van die Faroëreilande se nasionale begroting kom as ekonomiese hulp van Denemarke, wat ongeveer dieselfde is as 18% van die Faroëreilande se totale uitgawebegroting.[20]
Sedert 2000 is nuwe inligtingstegnologie- en sakeprojekte in die Faroëreilande bevorder om nuwe beleggings te lok. Die bekendstelling van Burger King in Tórshavn is wyd gepubliseer en is ’n teken van die globalisering van die Faroëse kultuur. Dit is nog nie bekend of hierdie projekte daarin sal slaag om die eilande se ekonomiese basis te verbreed nie. Die eilande het een van die laagste werkloosheidsyfers in Europa, maar dit moet nie noodwendig beskou word as ’n teken van ekonomiese herstel nie omdat baie jongmense na Denemarke en ander lande verhuis wanneer hulle klaar is met skool. Dit laat ’n oorwegend middeljarige en bejaarde bevolking wat die vaardighede en kennis skort om nuut ontwikkelde posisies in die Faroëreilande te vul. In 2008 het die Faroëreilande ’n bedrag van $52 miljoen aan Ysland geleen in die lig van Ysland se bank-ellende.[21]
Op 5 Augustus 2009 het twee opposisiepartye wetgewing in die Løgting voorgestel om die Euro as die nasionale geldeenheid aan te neem, afhangend van ’n referendum.[22]
Vervoer[wysig | wysig bron]
Vágar-lughawe het geskeduleerde vlugte vanaf Vágar-eiland. Die grootste Faroëse lugredery is Atlantic Airways.
Weens die rotsagtige terrein en relatiewe klein grootte van die Faroëreilande, was die vervoerstelsel nie so uitgebreid soos in ander plekke in die wêreld nie. Hierdie situasie het egter nou verander en die infrastruktuur is aansienlik uitgebrei. Ongeveer 80% van die eilande se populasie is verbind deur tonnels tussen die berge en eilande, brûe en laagwaterbrûe wat die drie grootste eilande en drie ander eilande in die noordooste met mekaar verbind, terwyl die ander twee groot eilande na die suide van die hoofarea verbind is aan die hoofgebied met nuwe, vinnige veerbote. Daar is goeie paaie na elke nedersetting op die eilande, behalwe vir sewe van die kleiner eilande, waarvan ses slegs een pad het.
Demografie[wysig | wysig bron]
Die oorgrote meerderheid van die bevolking is etniese Faroërs van Noorse en Keltiese afkoms.[23]
Onlangse RNS-ontledings het aangedui dat Y-chromosome, wat manlike afkoms naspeur, 87% Skandinawies is.[24] Die studies toon dat mitochondriale RNS, wat vroulike afkoms naspeur, 84% Skots/Iers is.[25]
Van die naastenby 48 500 inwoners van die Faroëreilande (16 921 privaathuishoudings in 2004) is 91,7% Faroëes, 5,8% Deens en 0,3% Groenlanders. In 2010 was 6,5 persent van die bevolking in die buiteland gebore.[26] Die grootste groep buitelanders is Dene, gevolg deur Groenlanders, Yslanders, Noorweërs en Pole. Daar woon 77 verskillende nasionaliteite in die Faroëreilande.
Faroëes word deur die hele land as eerste taal gespreek. Dit is moeilik om te sê hoeveel mense wêreldwyd Faroëes praat aangesien baie etniese Faroëse in Denemarke woon, en min mense wat daar gebore word keer terug na die Faroëreilande met hul ouers of wanneer hulle self volwassenes is.
Die Faroëse taal is een van die kleinste Germaanse tale. Faroëse grammatika en woordeskat stem die meeste ooreen met Yslands en hul voorganger, Oudnoors. In teenstelling is gesproke Faroëes baie verskillend van Yslands en is dit nader aan Noorse dialekte van die Noorse weskus. Hoewel Faroëes die mees algemene taal in die eilande is, geniet naas Faroëes ook Deens ampstaalstatus.[1]
Faroëse taalbeleid maak voorsiening vir die aktiewe skepping van nuwe terme in Faroëes wat geskik is vir die moderne lewe.
Demografiese ontwikkeling[wysig | wysig bron]
Indien die eerste inwoners van die Faroëreilande Ierse monnikke was, het hulle waarskynlik as ’n klein groepie setlaars gelewe. Later, toe die Wikings die eilande gekoloniseer het was daar ’n aansienlike toename in die bevolkingsgetalle. Dit het egter eers in die 18de eeu meer as 5 000 geword. In 1349 is ongeveer die helfte van die bevolking uitgewis as gevolg van die Swart Dood.
Dit was eers met die koms van die diepsee visbedryf (en gevolglik ’n onafhanklikheid van landbou in die eilande se ruwe terrein) en met algemene opgang in die gesondheidsdiens dat vinnige bevolkingsaanwas in die Faroëreilande moontlik was. Van die 18de eeu af het die bevolking oor ’n tydperk van 200 jaar tienvoudig vermeerder.
Aan die begin van die 1990’s het die Faroëreilande ’n ekonomiese krisis beleef wat tot ’n groot uittog van die bevolking gelei het; hierdie neiging is egter omgekeer in die daaropvolgende jare.
| Jaar | Inwoners |
|---|---|
| 1327 | ongeveer 4 000 |
| 1350 | ongeveer 2 000 |
| 1769 | 4 773 |
| 1801 | 5 255 |
| 1834 | 6 928 |
| 1840 | 7 314 |
| 1845 | 7 782 |
| 1850 | 8 137 |
| 1855 | 8 651 |
| 1880 | 11 220 |
| 1900 | 15 230 |
| Jaar | Inwoners |
|---|---|
| 1911 | ongeveer 18 800 |
| 1925 | 22 835 |
| 1950 | 31 781 |
| 1970 | ongeveer 38 000 |
| 1975 | 40 441 |
| 1 Januarie 1985 | 45 318 |
| 1 Januarie 1990 | 47 770 |
| 1 Januarie 1995 | 43 644 |
| 1 Januarie 1997 | 43 751 |
| 1 Januarie 1998 | 44 235 |
| 1 Januarie 1999 | 44 772 |
| Jaar | Inwoners |
|---|---|
| 1 Januarie 2000 | 45 353 |
| 1 Januarie 2001 | 46 144 |
| 1 Januarie 2002 | 46 961 |
| 1 Januarie 2003 | 47 668 |
| 1 Januarie 2004 | 48 178 |
| 1 Januarie 2005 | 48 337 |
| 1 Januarie 2006 | 48 170 |
| 1 Januarie 2007 | 48 327 |
| 1 Januarie 2008 | 48 360 |
| 1 Januarie 2009 | 48 702 |
| 1 Januarie 2010 | 48 568 |
| 1 Januarie 2011 | 48 574 |
| 1 Januarie 2014 | 49 947 |
Verstedeliking en regionalisering[wysig | wysig bron]
Die Faroëse bevolking is redelik eweredig versprei oor die eilande; dit is eers onlangs dat noemenswaardige verstedeliking plaasgevind het. Industrialisering is merkwaardig gedesentraliseer en die area het om dié rede ’n lewensvatbare plattelandse kultuur kon handhaaf. Nietemin het nedersettings met slegte hawefasiliteite verloor in die ontwikkeling van landbou na visserye en in die mees afgeleë landbou-areas, ook bekend as die buite-eilande, is daar min jongmense. In onlangse dekades is die nedersetting-gebaseerde sosiale struktuur egter onder druk geplaas en moes dit plek maak vir ’n styging in sentra wat met mekaar verbind is wat beter goedere en dienste kan lewer as die buite-eilande wat nie goeie verbindings het nie. Dit beteken dat winkels en dienste nou besig is om te skuif na die sentra en die Faroëse bevolking is stadig maar seker om agter die besigheid aan te trek.
In die 1990’s is die ou nasionale beleid van die ontwikkeling van die nedersettings (Bygdamenning) laat vaar en die regering het in die plek daarvan ’n proses begin van streeksontwikkeling (Økismenning). Die term streek verwys na die groot Faroëse eilande. Die regering was egter nie daartoe in staat om deur die strukturele hervorming te druk van samesmelting van die klein plattelandse munisipaliteite om sodoende volhoubare, gedesentraliseerde entiteite te skep wat die streeksontwikkeling kon dryf nie. Soos wat streeksontwikkeling op ’n administratiewe vlak moeilik was het die regering meer begin belê in infrastruktuur om die streke met mekaar te verbind.
In die algemeen kan die Faroëreilande al hoe minder beskou word as ’n gemeenskap wat gebaseer is op afsonderlike eilande en provinsies. Die groot beleggings in paaie, brûe en ondersese tonnels het die eilande saamgebind en ’n koherente ekonomiese en kulturele sfeer gespek wat naastenby 90% van die bevolking dek. Vanuit hierdie perspektief is dit redelik om die Faroëreilande as ’n uitegspreide stad te beskou of om selfs daarna te verwys as die Faroëse Netwerkstad.
Godsdiens[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Godsdiens van die Faroëreilande.
.jpg)
Volgens die Færeyinga Saga, het Sigmundur Brestisson in 999 Christenskap na die eilande gebring. ’n Argeologiese terrein in Leirvík het egter voorgestel dat Keltiese Christenskap ten minste 150 jaar daarvoor aangekom het. Die kerkhervorming van die Faroëreilande is op 1 Januarie 1540 voltooi.
Volgens amptelike statistieke van 2002 was 84,1% van die Faroëse bevolking lede van die staatskerk, die Faroëse Volkskerk (Fólkakirkjan), ’n vorm van Lutheranisme. Die Fólkakirkjan het in 2007 ’n onafhanklike kerk geword waar dit voorheen ’n bisdom van die Kerk van Denemarke was. Faroëse lede van die geestelikes wat ’n historiese belangrikheid het sluit in V.U. Hammershaimb (1819–1909), Frederik Petersen (1853–1917) en waarskynlik die mees noemenswaardige, Jákup Dahl (1878–1944), wat ’n groot rol gespeel het in die gebruik van die Faroëse taal in die kerk in plaas van Deens.
In die laat 1820’s is die Christelike evangeliese geloofsbeweging, die Vergadering van gelowiges, in Engeland gestig. In 1865 het ’n lid van hierdie beweging, William Gibson Sloan, vanaf Shetland na die Faroëreilande gereis. Met die draai van die 20ste eeu het die Faroëse Vergadering van gelowiges se getalle by 30 gedraai. Vandag is ongeveer 10% van die Faroëse bevolking lede van die Oop Broedergemeenskap (Brøðrasamkoman). Ongeveer 3% behoort aan die charismatiese beweging wat iewers in die laat 1920’s begin het en hul goue jare in die 1970’s en 1980’s beleef het. Daar is verskeie charismatiese kerke regoor die eilande met die grootste genaamd Keldan (Fonteinwater) met 200 tot 300 lidmate. Ongeveer 2% behoort aan ander Christelike kerkverbande soos die Adventiste wat ’n privaatskool in Tórshavn bedryf. Jehova se getuies het ook vier gemeentes (met ongeveer 80 tot 100 lidmate). Die Rooms-Katolieke Kerk bestaan uit ongeveer 170 lidmate en die munisipaliteit van Tórshavn bedryf hulle ou Fransiskaanse skool. Daar is ook ongeveer vyftien Baha’i’s wat op vier plekke vergader. Die Ahmadiyyad Moslemgemeenskap is in 2010 tot stand gebring in die Faroëreilande. Anders as Denemarke, Swede en Ysland met Forn Siðr, het die Faroëreilande geen georganiseerde Ásatrú-gemeenskap nie, maar daar is heelwat heidense oorlewering, liedere en rituele wat in indiwidue se huise of in openbare plekke bedryf word, eerder as in kerkgeboue.
Die bekendste kerkgeboue in die Faroëreilande sluit die Tórshavn-katedraal, St. Olaf se Kerk en die Magnus-katedraal in Kirkjubøur in; die Vesturkirkjan en die Mariakerk wat in Tórshavn is; die kerk van Fámjin; die agthoekige kerk in Haldarsvík; en Christianskirkjan in Klaksvík.
In 1948 het Victor Danielsen (Vergadering van gelowiges)die eerste Bybelvertaling in Faroëes vanuit verskillende moderne tale voltooi. Jákup Dahl en Kristian Osvald Viderø (Fólkakirkjan) het die tweede vertaling in 1961 voltooi. Die tweede is vertaal vanuit die oorspronklike Bybelse tale (Hebreeus en Grieks) na Faroëes.
Kultuur[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kultuur van die Faroëreilande.
Die Faroëreilande vorm 'n selfstandige kultuurnasie binne die Nordiese wêreld. Hulle was vir lank geïsoleer van die grootste kulturele fases en bewegings wat oor dele van Europa gewaai het. Dit beteken dat hulle ’n groot deel van hul tradisionele kultuur kon behou. Baie eilandbewoners neem aktief deel aan die kulturele lewe, oefen dikwels twee of drie funksies in die samelewing uit en tree sodoende in hul vrye tyd nie net kultuurgenietend nie, maar ook kultuurskeppend op.
So word die Faroëreilande ondanks hul relatief klein bevolking deur 'n omvangryke literêre, musikale en kunsproduksie en 'n publiek, wat groot belangstelling in die kunslewe toon, gekenmerk. Naas die Faroëse taal is die Wiking-erfenis en die plaaslike natuur kulturele kernelemente.
Faroëes is een van drie insulêre Skandinawiese tale, saam met Yslands en die uitgestorwe Norn, wat van die Oudnoorse gesproke taal afstam wat in die Wiking-leeftyd in Skandinawië gepraat is. Tot die 15de eeu het Faroëes ’n soortgelyke skryfwyse aan Yslands en Noors gehad, maar ná die Hervorming in 1538 het die regerende Dene die gebruik van Faroëes in skole, kerke en amptelike dokumente onwettig verklaar.
’n Ryk gesproke tradisie het egter behoue gebly in die 300 jaar wat die taal nie geskryf mog word nie. Dit beteken dat alle gedigte en stories mondelings oorgedra is. Hierdie werke is verdeel in die volgende afdelings: sagnir (histories), ævintýr (stories) en kvæði (ballades), dikwels op musiek en die middeleeuse kettingdans geset. Dit is uiteindelik in die 19de eeu neergeskryf.
Faroëse kettingdans en ballades[wysig | wysig bron]
Die Faroëse kettingdans, 'n soort rondedans, vorm saam met ou ballades (soos die Faroëse Sigurdliedere), wat as begeleiding voorgedra word, 'n eersterangse kultuurgoed wat uniek in Europa is. In geen ander land is middeleeuse tradisies op 'n soortgelyke outentieke manier tot in die moderne tyd bewaar nie. Dit was juis die ballades wat die Faroëse taal, wat ná 1540 nie meer as skryftaal gebruik is nie, van uitwissing gered het.
Jens Christian Djurhuus was 'n tradisionele skald wat nog in die 19de eeu ballades in die oorgelewerde styl geskryf het. Die bekendste Faroëse ballade, Ormurin Langi, het uit sy pen gekom. 'n Meer onlangse voorbeeld is die Grindavísan ("Grindwalvis-wysie") wat deur Christian Pløyen, 'n Deense amptenaar, geskryf is. Alhoewel hierdie ballade uit die pen van 'n buitelander gekom het en in Deens geskryf is, word dit op elke Grindadráp (Grindwalvis-jagtog) gesing.
Die Faroëse kettingdans is nie beperk tot volkspele nie maar vorm 'n vaste bestanddeel van die alledaagse kultuur wat nie vir gehore opgevoer nie, maar as 'n gemeenskaplike dans waaraan elkeen deelneem.
Die gemeenskaplike sang is 'n tweede tradisie wat steeds voortleef, onder meer wanneer mense by familiefeeste saamkuier om ure lank ou en nuwe liedere te sing. Die belangrikste fees is Ólavsøka waartydens duisende om middernag in Tórshavn onder vrye hemel vergader.
Ólavsøka[wysig | wysig bron]
Die nasionale vakansiedag, Ólavsøka, is op 29 Julie en gedenk die afsterwe van Sint Olaf. Die vieringe word in Tórshavn gehou, begin op die aand van 28 Julie en hou aan tot 31 Julie.
Die amptelike viering begin op 29 Julie met die opening van die Faroëse parlement, ’n gebruik wat 900 jaar terug dateer.[27] Dit begin met ’n diens wat gehou word in die Tórshavn-katedraal; alle parlementslede asook burgerlike en kerkamptenare loop in ’n stoet die kerk binne. Die dominees gee om die beurt ’n preek. Ná die diens keer die stoet terug na die parlement vir die openingseremonie.
Ander vieringe word gekenmerk deur verskillende sportkompetisies, die roeikompetisie (in Tórshavn-hawe) is die gewildste, kunsuitstallings, popkonserte en die bekende Faroëse Dans. Die dag word verder gevier deur verskeie ander fasette. Die Faroëse volksdrag word ook tydens die geleentheid gedra.
Die Nordiese Huis[wysig | wysig bron]
Die Nordiese Huis (Norðurlandahúsið) is die belangrikste kulturele instelling in die Faroëreilande. Die doel daarvan is om die Skandinawiese en Faroëse kultuur plaaslik en in die Nordiese streek te ondersteun en bevorder. Erlendur Patursson (1913–1986), ’n Faroëse lid van die Nordiese Raad, het die idee van die Nordiese kultuurhuis in die Faroëreilande aangespreek. ’n Nordiese kompetisie vir argitekte is in 1977 gehou waaraan 158 argitekte deelgeneem het. Die wenners was Ola Steen van Noorweë en Kolbrún Ragnasdóttir van Ysland.
Deur aan die volkstradisies getrou te bly, het die argitekte die Nordiese Huis ontwerp om soos ’n betowerde heuwel van elwe te lyk. Die huis is in 1983 in Tórshavn geopen. Dit is ook ’n kulturele organisasie onder die Nordiese Raad van Ministers. Die nordiese Huis word beheer deur ’n beheerkomitee van agt waarvan drie van die Faroëreilande is en die vyf ander van ander Nordiese lande. Daar is ook ’n raadgewende liggaam van vyftien lede wat Faroëse kultuurorganisasies verteenwoordig. Die Huis word bestuur deur ’n direkteur wat aangestel word deur die beheerkomitee vir ’n termyn van vier jaar.
Faroëse literatuur[wysig | wysig bron]
Faroëse literatuur in die tradisionale sin van die woord het eers werklik ontwikkel in die laaste 100–200 jare. Dit is hoofsaaklik as gevolg van die isolasie van die eiland en ook omdat die Faroëse taal eers in 1890 in ’n gestandaardiseerde vorm neergeskryf is. Die Deense taal is ook bevorder ten gunste van Faroëes. Die Faroërs het nietemin verskeie digters en skrywers opgelewer.
Musiek[wysig | wysig bron]
Die Faroëreilande het ’n musiekbedryf. Die eilande het ’n eie simfonie-orkes, die klassieke ensemble Aldubáran en vele verskillende kore; die bekendste een is Havnarkórið. Die bekendste Faroëse komponiste is Sunleif Rasmussen en die Deen Kristian Blak. Blak is ook die hoof van die platemaatskappy Tutl.
Die eerste Faroëse opera is geskryf deur Sunleif Rasmussen. Dit is getiteld Die Tuin van ’n Mal Man (Í Óðamansgarði)[28] en die eerste versioning het op 12 Oktober 2006 plaasgeving by die Nordiese Operahuis. Die opera is gebaseer op ’n kortverhaal deur die skrywer William Heinesen.
Jong Faroëse musikante wat onlangs gewildheid verwerf het is Eivør Pálsdóttir, Anna Katrin Egilstrøð, Annika av Matras, Lena Andersen, Teitur Lassen, Høgni Reistrup, Høgni Lisberg, Heiðrik á Heygum, Guðrið Hansdóttir en Brandur Enni.
Bekende musiekgroepe sluit in Týr, Gestir, The Ghost, Boys In A Band, ORKA, Tveyhundrað, Grandma’s Basement, SIC, en die ontbinde Clickhaze.
Die fees van kontemporêre en klassieke musiek, Summartónar word elke somer gehou. Groot opelud musiekfeeste vir populêre musiek met plaaslike en internasionale kunstenaars is G! Festival in Gøta in Julie en Summarfestivalurin in Klaksvík in Augustus.
Tradisionele kos[wysig | wysig bron]
.jpg)
Tradisionele Faroëse kos is hoofsaaklik gebaseer op vleis, seekos en aartappels en gebruik min vars groente. Skaapvleis is die basis van baie maaltye en een van die gewildste trakterings is skerpikjøt, gerypte, windgedroogte skaapvleis wat effens taai is. Die droogskuur, bekend as ’n hjallur, is ’n standaardkenmerk in baie Faroëse huise, veral in die klein nedersettings. Ander tradisionele kosse is ræst kjøt (half-gedroogte skaapvleis) en ræstur fiskur (gerypte vis). ’n Ander Faroëse spesialiteit is Grind og spik (loodswalvisvleis en -spek). ’n Soortgelyke vleis/spekdis gemaak met harslag is garnatálg. In die vorige eeu het die vleis en spek van ’n loodswalvis kos vir ’n lang tyd voorsien. Vars vis en seevoëls soos die Faroëse papegaaiduiker en sy eiers, maak ook ’n groot deel uit van die plaaslike dieet. Gedroogde vis word ook graag geëet.
Daar is een brouery genaamd Föroya Bjór wat sedert 1888 bier maak wat hoofsaaklik na Ysland en Denemarke uitgevoer word. ’n Plaaslike spesialiteit is fredrikk, ’n spesiale brousel wat in Nólsoy gemaak word. Die produksie van sterk alkohol soos snaps word nie op die eilande toegelaat nie, daarom word die Faroëse brandewyn Aqua Vita in die buiteland gemaak.
Sedert die besetting deur die Britte het die Faroërs al hoe meer Britse kos begin eet, veral vis-en-tjips en lekkergoed wat in winkels regoor die eiland te vinde is.
Walvisjag[wysig | wysig bron]
Daar is rekords van dryfjagte in die eilande wat tot 1584 terugdateer.[29] Dit word deur Faroëse owerhede beheer maar nie deur die Internasionale Walvisjagkommissie nie aangesien daar nie ooreenstemming is oor die Kommissie se wetlike outoroteit om klein walvisagtiges te jag nie. Honderde langvinloodswalvisse (Globicephala malaena) word jaarliks hoofsaaklik gedurende die somer doodgemaak. Die jagtogte, wat grindadráp genoem word, is nie-kommersieel en word deur ’n gemeenskap georganiseer; dit beteken dat enigeen daaraan kan deelneem. Die jagters omsingel eers die loodswalvisse in ’n groot halfsirkel van bote. Daarna dryf hulle die walvisse stadig in ’n baai of die vlakwater van ’n fjord. Wanneer ’n walvis in die vlak water is, word ’n haak in sy luggat gehaak sodat die dier aan wal getrek kan word. Sodra die dier op land is, of in kniediep water geïmmobiliseer is, word ’n snit dwarsoor die bokant naby die luggat gemaak om die kop gedeeltelik af te sny. Die dooie dier word dan verder aan wal gesleep nadat die oorblywende walvisse op dieselfde manier doodgemaak is.[30]
Sommige Faroërs beskou die jagtogte as ’n belangrike deel van hulle kultuur en geskiedenis. Diereregtegroepe, soos die Sea Shepherd-organisasie kritiseer dit egter as wreed en onnodig, terwyl die jagters meen dat die meeste joernaliste nie genoegsame kennis van die vangmetode of die ekonomiese betekenis ten toon stel nie. Sea Shepherd-organisasie het ’n veldtog in die Faroëreilande geloods, bekend as Operation Ferocious Isles. Op hul webblad noem hulle dat “soveel as 1 000 bedreigde langvinloodswalvisse jaarliks brutaal doodgemaak word in die Faroëreilande. Die slagting vind hoofsaaklik gedurende die somermaande plaas gedurende sogenaamde “tradisionele” gemeenskapsjagte waarna die plaaslike bewoners verwys as grindadráp of eenvoudig die maling. Hierdie aktiwiteit moet egter genoem word wat dit werklik is — massaslagting.”[31]
Sport[wysig | wysig bron]
Die Faroëreilande ding mee in die tweejaarlikse Eilandspele wat in 1989 daar plaasgevind het. Tien sokkerspanne ding mee om die Faroëreilande Premierliga, tans op nommer 51 volgens UEFA se Liga-koëffisiënt. Die Faroëreilande is ’n volle lid van UEFA en die Faroëreilande se nasioanle sokkerspan ding mee in die kwalifiserende wedstryde vir die UEFA Europese Sokkerkampioenskap. Die Faroëreilande is ook ’n volle lid van FIFA en ding daarom ook mee in die kwalifiserende rondes vir die Sokker-Wêreldbeker. Die land het sy heel eerste mededingende wedstryd gewen toe hulle die span van Oostenryk met 1-0 geklop het in ’n kwalifiserende wedstryd vir die 1992-UEFA Europa-beker. Op 7 Junie 2011 het die Faroëreilande sy eerste oorwinning in die UEFA Europa-beker se kwalifiserende ronde in 16 jaar gekry deur die span van Estland met 2-0 in Toftir te wen. Die Faroëreilande ding ook mee in die Paralimpiese Spele maar het nog nie aan die Olimpiese Spele deelgeneem nie aangesien hy daar saam met Denemarke moet deelneem.
Handewerk[wysig | wysig bron]
Hekel is ’n tradisionele handwerk. Die mees kenmerkende eienskape van Faroëse kanttjalies is die midde-agter knoopplaatvorm. Elke tjalie bestaan uit twee driehoekige sypanele, ’n trapesiumvormige rugknoopplaat, ’n rantafverking en ’n skouervorm.
Openbare vakansiedae[wysig | wysig bron]
- Nuwejaarsdag, 1 Januarie
- Wit Donderdag
- Goeie Vrydag
- Paassondag
- Paasmaandag
- Vlagdag, 25 April
- Algemene dag van gebed (Dýri biðidagur), 4de Vrydag na Paasfees
- Hemelvaartdag
- Pinkstersondag
- Pinkstermaandag
- Grondwetdag, 5 Junie (½ dag vakansiedag)
- St. Olafsaand, 28 Julie (½ dag vakansiedag)
- St. Olafsdag, 29 Julie (Nasionale vakansiedag)
- Oukersaand, 24 Desember
- Kersdag, 25 Desember
- Tweede Kersdag, 26 Desember
- Oujaarsaand, 31 Desember (½ dag vakansiedag)
Nenhum comentário:
Postar um comentário